Στην Κοινότητα Ζευγοστασίου, σε απόσταση 27 χλμ από την πόλη της Καστοριάς, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγία). Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με νάρθηκα και εξωνάρθηκα. Τρούλος στεγάζει το κεντρικό κλίτος και ημισφαιρικός θόλος τον εξωνάρθηκα, ενώ οι υπόλοιποι χώροι στεγάζονται με κυλινδρικές καμάρες. Η ανέγερσή του τοποθετείται στο 13ο αιώνα. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της περιοχής, γνωστό και για την αρχιτεκτονική και για τη ζωγραφική του. Οι τοιχογραφίες του χρονολογούνται, σύμφωνα με σωζόμενες επιγραφές, στο 1432, στο 1422 και στο 1749.

Ο ναός έτυχε εκτεταμένων επεμβάσεων κατά το παρελθόν που αλλοίωσαν τη μορφή και την κατασκευαστική δομή των τοιχοποιιών, με αποτέλεσμα ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος που υπήρχε αρχικά στις όψεις του να έχει στο μεγαλύτερο ποσοστό του καταστραφεί. Ακόμα, ο ναός υπέστη σοβαρές βλάβες από σεισμό περί το 1930, οπότε και έγιναν στερεωτικές εργασίες υπό την εποπτεία του Π. Τσαμίση. Σε εκτεταμένες βλάβες από σεισμούς αναφέρεται και ο D.M. Nicol (1956) για το σύνολο του ναού και ιδιαίτερα του τρούλου, ο οποίος φαινόταν σε άμεσο κίνδυνο κατάρρευσης, με πιο επικίνδυνο σημείο το ΝΑ σφαιρικό τρίγωνο. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έγιναν εργασίες για την αποκατάσταση του ναού από τις βλάβες αυτές. Ενδεχομένως να έγιναν στη 10ετία του 1950, περίοδο κατά την οποία έγιναν επεμβάσεις σε πολλά μνημεία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Με τις εργασίες αυτές αποκαταστάθηκαν όλες οι περιμετρικές τοιχοποιίες του, με αποτέλεσμα η πρώτη εικόνα που αποκομίζει κανείς για την κατάσταση του μνημείου να είναι αρκετά ικανοποιητική. Παρόλα αυτά εργασίες δεν θα πρέπει να έγιναν στον τρούλο και στα εσωτερικά ρηγματωμένα τόξα λόγω της ύπαρξης τοιχογραφιών.

Η θέση, η μορφή και το ιστορικό των ρωγμών στο μνημείο με έξαρση στη βόρεια πλευρά, παρά τις επισκευές που είχαν προηγηθεί, οδήγησαν σε υπόνοιες για εδαφικά προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτό έγινε γεωτεχνική έρευνα από την οποία προέκυψε ότι οι ρωγμές που εμφανίζονταν οφείλονταν εν μέρει σε μικρομετακινήσεις θεμελίων που συμβαίνουν ή συνέβησαν σε ορισμένες χρονικές περιόδους. Οι υπολογισμοί έναντι ολισθήσεων έδειξαν ότι στο βόρειο πρανές δεν υφίστατο θέμα γενικευμένης ολίσθησης, ενώ στο ανατολικό και σε απόσταση 4m από το ναό, οι συντελεστές ήταν απαράδεκτα χαμηλοί. Από τους ελέγχους φέρουσας ικανότητας του εδάφους στην περιμετρική θεμελιολωρίδα του ναού προέκυψαν συντελεστές ασφαλείας συστηματικά χαμηλότεροι από τους απαιτούμενους. Επί πλέον, η λύση της συνέχειας της θεμελίωσης και η μείωση της ακαμψίας της κρίθηκε δεδομένη.

Έγχυτοι μικροπάσσαλοι κατασκευάσθηκαν σε επαφή με τις περιμετρικές τοιχοποιίες του ναού, εξωτερικά. Στο πλαίσιο της αύξησης του συντελεστή ασφαλείας του ανατολικού πρανούς κατασκευάσθηκε τοίχος ποδός βαρύτητας, ύψους 2m περίπου, στη βάση του και παράλληλα με την παρακείμενη οδό, ως αντίβαρο στους βαθείς κύκλους ολίσθησης.

Παράλληλα, έγιναν εργασίες στερέωσης της υφιστάμενης θεμελίωσης με αρμολογήματα και ενέματα, και κατασκευάστηκε δίκτυο αποστράγγισης των ομβρίων στον αύλειο χώρο. Ακολούθησαν εργασίες για τη στερέωση της ανωδομής και περιορισμένες εργασίες συντήρησης τοιχογραφιών.